مقدمه علمی

سرطان پستان به عنوان یکی از پیچیده‌ترین بیماری‌های چندعاملی شناخته می‌شود که در اثر تعامل عوامل مختلفی ایجاد می‌گردد. بر اساس مطالعات اپیدمیولوژیک، حدود ۱۲٫۵٪ زنان در طول عمر خود با این بیماری مواجه خواهند شد. درک دقیق عوامل خطر نه تنها به شناسایی گروه‌های پرخطر کمک می‌کند، بلکه زمینه را برای مداخلات پیشگیرانه مؤثر فراهم می‌سازد.

۱. عوامل خطر غیرقابل تغییر (ثابت)

الف) عوامل ژنتیکی و خانوادگی:

• جهش‌های ارثی:

  • جهش در ژن‌های BRCA1 (45-65% خطر) و BRCA2 (45% خطر)
  • سایر ژن‌های مهم: TP53، PTEN، PALB2
  • سندرم‌های ارثی مانند Li-Fraumeni

• سابقه خانوادگی:

  • خطر با تعداد اقوام درجه یک مبتلا افزایش می‌یابد
  • الگوی وراثت از طرف مادری یا پدری
  • سن تشخیص در اقوام (خطر بیشتر اگر زیر ۵۰ سال)

ب) عوامل دموگرافیک:

• سن:

  • خطر در ۳۰ سالگی: ۱ در ۲۰۰
  • خطر در ۵۰ سالگی: ۱ در ۵۰
  • خطر در ۷۰ سالگی: ۱ در ۱۵

• جنسیت:

  • نسبت زن به مرد: ۱۰۰ به ۱
  • سرطان پستان مردان اغلب در سنین بالاتر

• نژاد و قومیت:

  • شیوع بیشتر در زنان سفیدپوست
  • مرگ‌ومیر بالاتر در زنان سیاه‌پوست
  • الگوی خاص در برخی جمعیت‌ها (مثلاً یهودیان اشکنازی)

ج) عوامل مرتبط با سابقه باروری:

• شاخصه‌های قاعدگی:

  • شروع قاعدگی زیر ۱۲ سال (۲ برابر خطر)
  • یائسگی پس از ۵۵ سال

• سابقه بارداری:

  • عدم بارداری یا اولین بارداری پس از ۳۵ سال
  • عدم شیردهی

۲. عوامل خطر قابل اصلاح

الف) عوامل هورمونی:

• هورمون‌درمانی جایگزین:

  • ترکیب استروژن+پروژسترون (۲۶% افزایش خطر)
  • مدت استفاده (خطر پس از ۵ سال)
  • نوع پروژسترون (MPA خطرناک‌تر)

• قرص‌های پیشگیری از بارداری:

  • افزایش نسبی خطر (۱٫۲ برابر)
  • بازگشت خطر به حالت عادی پس از قطع

ب) سبک زندگی:

• چاقی و توزیع چربی:

  • BMI بالای ۳۰ (۵۰% افزایش خطر)
  • چربی احشایی خطرناک‌تر
  • مکانیسم: افزایش استروژن محیطی

• فعالیت بدنی:

  • کاهش ۲۰-۴۰% خطر با ورزش منظم
  • مکانیسم: تنظیم هورمون‌ها و کاهش التهاب

• مصرف الکل:

  • رابطه دوز-پاسخ (هر ۱۰ گرم الکل/روز = ۷% افزایش خطر)
  • مکانیسم: متابولیت‌های سمی استالدئید

ج) عوامل محیطی:

• مواجهه با اشعه:

  • پرتودرمانی قفسه سینه (به ویژه قبل از ۳۰ سالگی)
  • مواجهه شغلی (پرسنل پزشکی)

• شیفت کاری شبانه:

  • اختلال در ترشح ملاتونین
  • افزایش خطر در پرستاران شیفت شب

۳. عوامل حفاظت‌کننده

• شیردهی:

  • هر ۱۲ ماه شیردهی = ۴% کاهش خطر
  • مکانیسم: تأخیر در بازگشت قاعدگی

• رژیم غذایی سالم:

  • مصرف سبزیجات چلیپایی (کلم بروکلی)
  • اسیدهای چرب امگا-۳
  • محدودیت چربی‌های اشباع

• داروهای پیشگیرانه:

  • تاموکسیفن برای زنان پرخطر
  • مهارکننده‌های آروماتاز

۴. ارزیابی خطر فردی

الف) مدل‌های پیش‌بینی خطر:

• مدل Gail (برای جمعیت عمومی)
• مدل Tyrer-Cuzick (برای موارد ارثی)
• مدل BRCAPRO (برای جهش‌ها)

ب) آزمایش‌های ژنتیکی:

• شرایط انجام تست:
  • سابقه خانوادگی قوی
  • تشخیص زیر ۴۵ سال
  • سرطان دوطرفه

۵. راهکارهای مدیریت خطر

برای افراد پرخطر:

• افزایش نظارت (ماموگرافی سالانه + MRI)
• مداخلات دارویی
• جراحی پیشگیرانه (ماستکتومی پروفیلاکتیک)

برای عموم جامعه:

• اصلاح سبک زندگی
• خودآزمایی ماهانه
• غربالگری منظم

جمع‌بندی و توصیه‌های کاربردی

درک عوامل خطر سرطان پستان به شما کمک می‌کند وضعیت شخصی خود را بهتر ارزیابی کنید. به خاطر داشته باشید:

• وجود عوامل خطر به معنای ابتلای قطعی نیست
• عدم وجود عوامل شناخته شده به معنای مصونیت نیست
• بسیاری از عوامل قابل کنترل هستند

پرسش‌های متداول:
۱. آیا استرس باعث سرطان پستان می‌شود؟
پاسخ: اگرچه استرس مزمن ممکن است بر سیستم ایمنی تأثیر بگذارد، اما ارتباط مستقیم ثابت نشده است.

۲. آیا ایمپلنت‌های پستانی خطر سرطان را افزایش می‌دهند؟
پاسخ: ایمپلنت‌های استاندارد خطر را افزایش نمی‌دهند، اما ممکن است تشخیص را سخت‌تر کنند.

۳. بهترین سن برای مشاوره ژنتیکی چه زمانی است؟
پاسخ: معمولاً ۱۰ سال قبل از سن تشخیص جوان‌ترین فرد مبتلا در خانواده.

دعوت به اقدام:
اگر نگران عوامل خطر هستید، می‌توانید:
✅ با پزشک خود درباره ارزیابی خطر مشورت کنید
✅ در برنامه‌های غربالگری شرکت نمایید
✅ سبک زندگی خود را اصلاح کنید