۱. مقدمه: انقلاب ژنتیک در پیشگیری از سرطان پستان

کشف ژن‌های مستعدکننده سرطان پستان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای پزشکی قرن ۲۱ است. امروزه با تست‌های پیشرفته می‌توان افراد پرخطر را سال‌ها قبل از ابتلا شناسایی کرد. بر اساس آمار انجمن سرطان آمریکا، ۵-۱۰٪ موارد سرطان پستان ریشه ارثی دارند.

۲. ژن‌های کلیدی در سرطان پستان ارثی

الف) ژن‌های پرخطر اصلی:

• BRCA1 (کروموزوم ۱۷):

  • خطر سرطان پستان: ۵۵-۷۲٪
  • خطر سرطان تخمدان: ۳۹-۴۴٪
  • ارتباط با سرطان‌های سه‌گانه منفی

• BRCA2 (کروموزوم ۱۳):

  • خطر سرطان پستان: ۴۵-۶۹٪
  • خطر سرطان تخمدان: ۱۱-۱۷٪
  • افزایش خطر در مردان

ب) ژن‌های با خطر متوسط:

• PALB2 (خطر ۳۳-۵۸٪)
• CHEK2 (خطر ۲۸-۳۷٪)
• ATM (خطر ۳۳٪)

ج) ژن‌های نادر دیگر:

• TP53 (سندرم Li-Fraumeni)
• PTEN (سندرم Cowden)
• CDH1 (سرطان لوبولار ارثی)

۳. انواع تست‌های ژنتیکی

الف) پنل‌های جامع نسل جدید (NGS):

• بررسی همزمان ۳۰-۸۰ ژن
• هزینه: ۳۰۰-۵۰۰ دلار
• زمان جوابدهی: ۳-۴ هفته

ب) تست‌های هدفمند BRCA:

• فقط بررسی دو ژن اصلی
• هزینه کمتر (۱۵۰-۲۰۰ دلار)
• مناسب برای موارد با سابقه خانوادگی مشخص

ج) تست‌های بنیادین (Founder Mutation):

• بررسی جهش‌های شایع در نژادهای خاص
• مثلاً جهش ۱۸۵delAG در یهودیان اشکنازی

۴. شرایط و معیارهای انجام تست

الف) معیارهای ملی (بر اساس دستورالعمل NCCN 2024):

• تشخیص سرطان پستان زیر ۵۰ سال
• سرطان دوطرفه یا چندکانونه
• سابقه خانوادگی قوی (≥۳ نفر مبتلا)
• مردان مبتلا به سرطان پستان

ب) پروسه مشاوره ژنتیک: ۱. ترسیم شجره‌نامه خانوادگی ۲. ارزیابی احتمال جهش ۳. توضیح مزایا/معایب تست ۴. اخذ رضایت آگاهانه

۵. تفسیر نتایج آزمایش

الف) نتیجه مثبت:

• وجود جهش بیماری‌زا
• نیاز به مداخلات پیشگیرانه
• تست اعضای خانواده (آزمایش آبشاری)

ب) نتیجه منفی:

• عدم شناسایی جهش شناخته شده
• ممکن است خطر زمینه‌ای باقی بماند

ج) واریانت با اهمیت نامشخص (VUS):

• تغییر ژنتیکی با اثر نامعلوم
• نیاز به پیگیری و تحقیقات بیشتر

۶. اقدامات پس از تشخیص مثبت

الف) گزینه‌های نظارتی:

• ماموگرافی سالانه از ۲۵ سالگی
• MRI پستان هر ۶ ماه
• معاینات تخمدان

ب) مداخلات دارویی:

• تاموکسیفن (کاهش خطر ۵۰٪)
• مهارکننده‌های آروماتاز

ج) جراحی‌های پیشگیرانه:

• ماستکتومی پیشگیرانه (کاهش خطر ۹۰٪)
• سالپینگو-اووفورکتومی (کاهش خطر ۸۰٪)

۷. ملاحظات اخلاقی و روانی

الف) چالش‌های روانشناختی:

• اضطراب نتیجه آزمایش
• احساس گناه در صورت انتقال به فرزندان
• فشار برای تصمیم‌گیری سریع

ب) مسائل حقوقی:

• محرمانه بودن اطلاعات
• تبعیض احتمالی بیمه‌ای
• حقوق کارگری

۸. پیشرفت‌های آینده

الف) تکنولوژی‌های نوین:

• توالی‌یابی کامل اگزوم
• آزمایش‌های مبتنی بر CRISPR
• پنل‌های جامع‌تر با هزینه کمتر

ب) درمان‌های هدفمند:

• PARP inhibitors برای جهش‌های BRCA
• ایمونوتراپی‌های شخصی‌سازی شده

۹. سوالات متداول

۱. آیا نتیجه منفی به معنای عدم خطر است؟ خیر، ممکن است جهش‌های ناشناخته یا عوامل محیطی نقش داشته باشند.

۲. هزینه تست در ایران چقدر است؟ حدود ۵-۱۵ میلیون تومان (بسته به نوع پنل) که برخی بیمه‌ها قسمتی را پوشش می‌دهند.

۳. آیا می‌توان فقط از خون بند ناف نوزاد تست گرفت؟ بله، اما معمولاً توصیه می‌شود در سنین بالاتر انجام شود.

۱۰. جمع‌بندی و توصیه نهایی

تست‌های ژنتیکی پنجره‌ای به آینده سلامت هر فرد هستند. به خاطر داشته باشید:

• نتیجه تست سرنوشت نیست، بلکه ابزاری برای تصمیم‌گیری آگاهانه است
• مشاوره ژنتیک قبل و بعد از تست ضروری است
• اقدامات پیشگیرانه می‌توانند زندگی را نجات دهند